پوکی استخوان (استئوپروز) یک بیماری خاموش و پیشرونده است که با کاهش تراکم و استحکام استخوان‌ها همراه بوده و احتمال شکستگی را افزایش می‌دهد. این بیماری معمولاً بدون علامت مشخصی پیشرفت می‌کند تا زمانی که شکستگی استخوان رخ دهد. علاوه بر افزایش سن، یائسگی، کمبود ویتامین D و کلسیم، سبک زندگی نامناسب و مصرف برخی داروها، برخی بیماری‌های خاص نیز می‌توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث پوکی استخوان شوند. در این مقاله به بررسی بیماری‌هایی می‌پردازیم که می‌توانند نقش مهمی در ایجاد یا تشدید این عارضه داشته باشند.
۱. بیماری‌های غدد درون‌ریز (هورمونی)
هورمون‌ها نقش کلیدی در متابولیسم استخوان ایفا می‌کنند. هرگونه اختلال در ترشح آنها می‌تواند موجب افزایش تخریب استخوان یا کاهش تشکیل آن شود. برخی از بیماری‌های هورمونی که باعث پوکی استخوان می‌شوند، عبارت‌اند از: الف) پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism) : غده تیروئید در گردن قرار دارد و هورمون‌هایی را ترشح می‌کند که بر متابولیسم بدن تأثیر می‌گذارند. در پرکاری تیروئید، مقدار بیش از حد این هورمون‌ها باعث افزایش تجزیه استخوانی (بازجذب استخوان) می‌شود، در حالی که فرآیند ساخت استخوان با این سرعت افزایش نمی‌یابد. این مسئله در طولانی‌مدت منجر به کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی می‌شود. علائم مرتبط: کاهش وزن غیرعمدی تعریق بیش از حد تپش قلب و بی‌قراری ضعف عضلانی
ب) کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism) : خود کم‌کاری تیروئید معمولاً به طور مستقیم باعث پوکی استخوان نمی‌شود، اما افرادی که برای این بیماری دوز بالایی از هورمون‌های تیروئیدی (لووتیروکسین) دریافت می‌کنند، در صورت عدم تنظیم صحیح دوز دارو، ممکن است دچار پوکی استخوان شوند.
ج) سندرم کوشینگ (Cushing’s Syndrome) :این بیماری زمانی رخ می‌دهد که بدن بیش از حد هورمون کورتیزول تولید کند یا فرد برای مدت طولانی از داروهای کورتیکواستروئیدی (مانند پردنیزولون) استفاده کند. کورتیزول زیاد باعث کاهش تشکیل استخوان و افزایش تجزیه آن می‌شود که در نهایت به پوکی استخوان منجر خواهد شد. علائم مرتبط: افزایش چربی در ناحیه شکم و صورت (چهره گرد و پف‌کرده) ضعف عضلانی فشار خون بالا کبودی سریع پوست
د) کم‌کاری غدد جنسی (Hypogonadism) استروژن در زنان و تستوسترون در مردان، نقش مهمی در حفظ سلامت استخوان دارند. در زنان، کاهش سطح استروژن پس از یائسگی یکی از مهم‌ترین دلایل پوکی استخوان است. در مردان نیز کاهش تستوسترون (مانند آنچه در سندرم کلاین‌فلتر دیده می‌شود) می‌تواند به کاهش تراکم استخوانی منجر شود.
۲. بیماری‌های گوارشی و سوءجذب مواد مغذی
برخی بیماری‌های دستگاه گوارش می‌توانند جذب مواد ضروری مانند کلسیم، ویتامین D و فسفر را کاهش داده و باعث پوکی استخوان شوند.
الف) بیماری سلیاک (Celiac Disease) : این بیماری خودایمنی باعث التهاب روده باریک شده و جذب مواد مغذی را مختل می‌کند. افراد مبتلا به سلیاک که رژیم غذایی بدون گلوتن را رعایت نمی‌کنند، در معرض خطر شدید پوکی استخوان قرار دارند.
ب) بیماری کرون و کولیت اولسراتیو : این بیماری‌های التهابی روده می‌توانند جذب مواد مغذی را کاهش داده و به دلیل التهاب مزمن، بر متابولیسم استخوان تأثیر منفی بگذارند.
ج) جراحی‌های کاهش وزن (مانند بای‌پس معده) : در جراحی‌های چاقی، بخش‌هایی از معده یا روده کوچک حذف یا دور زده می‌شوند که می‌تواند منجر به کاهش جذب کلسیم و ویتامین D شود.
۳. بیماری‌های التهابی و خودایمنی
التهاب مزمن در بدن می‌تواند بر بافت استخوانی تأثیر گذاشته و تراکم آن را کاهش دهد.
الف) آرتریت روماتوئید (Rheumatoid Arthritis): این بیماری خودایمنی که باعث التهاب مزمن مفاصل می‌شود، با آزادسازی مواد التهابی باعث تحریک تخریب استخوانی می‌شود. علاوه بر این، داروهای کورتیکواستروئیدی که برای درمان این بیماری استفاده می‌شوند، خود عاملی برای پوکی استخوان هستند.
ب) لوپوس (Systemic Lupus Erythematosus – SLE) : لوپوس نوعی بیماری خودایمنی است که باعث التهاب در بخش‌های مختلف بدن از جمله استخوان‌ها می‌شود. زنان مبتلا به لوپوس، به ویژه آنهایی که داروهای استروئیدی مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند.
۴. بیماری‌های کلیوی و متابولیکی
کلیه‌ها در تنظیم تعادل کلسیم و ویتامین D نقش دارند و هرگونه اختلال در عملکرد آنها می‌تواند به ضعف استخوانی منجر شود.
الف) نارسایی مزمن کلیه (Chronic Kidney Disease – CKD) : افراد مبتلا به نارسایی کلیوی نمی‌توانند ویتامین D را به فرم فعال خود تبدیل کنند که این امر باعث کاهش جذب کلسیم و در نتیجه پوکی استخوان می‌شود. همچنین، سطح فسفر خون در این بیماران افزایش می‌یابد که می‌تواند تعادل کلسیم را مختل کند.
۵. بیماری‌های مرتبط با تغذیه و جذب ناکافی مواد مغذی
الف) آنورکسیا نروزا (Anorexia Nervosa) افرادی که دچار بی‌اشتهایی عصبی هستند، معمولاً به دلیل دریافت ناکافی مواد مغذی، دچار کاهش شدید تراکم استخوانی می‌شوند. علاوه بر این، کاهش چربی بدن می‌تواند سطح استروژن را کاهش داده و موجب پوکی استخوان شود.
ب) دیابت نوع ۱ و ۲ در دیابت نوع ۱، اختلال در متابولیسم قند خون باعث افزایش استرس اکسیداتیو و کاهش تراکم استخوانی می‌شود. در دیابت نوع ۲، افزایش وزن و کاهش فعالیت بدنی نیز می‌توانند روی سلامت استخوان اثر بگذارند.
بسیاری از بیماری‌ها می‌توانند با تأثیر بر متابولیسم استخوان و تعادل مواد معدنی بدن، باعث پوکی استخوان شوند. آگاهی از این بیماری‌ها و کنترل آنها می‌تواند در پیشگیری از کاهش تراکم استخوان مؤثر باشد. علاوه بر درمان بیماری‌های زمینه‌ای، داشتن یک رژیم غذایی غنی از کلسیم و ویتامین D، انجام ورزش‌های وزنی مانند پیاده‌روی و پرهیز از سیگار و الکل می‌توانند در حفظ سلامت استخوان‌ها نقش مهمی داشته باشند.
لینک کوتاه : https://kbmd.ir/?p=5619
